Esthetica als passie

Mark Rietmeijer is als docent beeldhouwen verbonden aan het Koorenhuis.
De redactie had een gesprek met hem over wat zijn drijfveren zijn en hoe hij te werk gaat.

Hoe ben je ertoe gekomen om te gaan beeldhouwen?
Ik ben na mijn opleiding vanaf 1970 gaan werken bij architecten- en constructiebureaus, maar kwam er al doende achter dat dit niets voor mij was. Ik vroeg me af wat ik dan wél wilde. Als kind was ik altijd al bezig met knutselen, bouwen en kleien. Zo kwam ik op beelden maken. Eind 1976 kon ik de beschikking krijgen over een atelier en toen ben ik voor mezelf begonnen.

Moet ik hieruit afleiden dat je autodidact bent?
Ja, dat klopt. Academies, dat was niets voor mij, te druk. Zodra ik een atelier had ben ik als een bezetene beelden gaan maken, een soort mensachtige figuren, voornamelijk bij wijze van therapie. Toen heb ik nog twee jaar torso's naar model gemaakt en daarna heb ik me in abstracte richting ontwikkeld. In navolging van Brancusi zeg ik: het gaat er niet om een vogel uit te beelden, maar het vliegen. Dat is veel dynamischer!

Heb je altijd met marmer gewerkt?
Ik ben begonnen met klei, gips en was. Ik heb geleerd om mallen te maken en te gieten in beton, aluminiumcement en granito. Pas in 1982 ben ik begonnen met hakken in steen. Dat kwam zo. Ik vond in de tuin van mijn atelier een stuk steen waarvan ik dacht dat het marmer was. Naderhand bleek het zelfs statuario (een heel kristallijne, ongeaderde Italiaanse marmersoort) te zijn. Die steen was daar begraven door de Haagse steenhouwer Georg Graff, die de betreffende vier ateliers had gebouwd, waarvan ik er destijds één huurde. Toen heb ik gereedschap gekocht en ben ik gaan hakken. Ik had altijd het idee gehad dat dit heel moeilijk was, maar na een paar dagen merkte ik dat ik het toch kon. Daarna was ik verkocht…!

Hoe kom je aan marmer voor de cursus?
Marmer is strikt genomen geen steen, het is het uitwendige skelet van zeediertjes, dat zich tussen de 200 miljoen en 10 miljoen jaar geleden als kalk op de bodem van de zee heeft afgezet; na het droogvallen daarvan werden de kalkafzettingen door overdekking van andere aardlagen, onder hoge druk en temperatuur tot marmer gemetamorfoseerd. Voor de cursus gebruiken we rolkeien van marmer die met een kraan met poliepgrijper uit de rivierbeddingen rond Carrara worden geplukt. Ik zeg vaak tegen de cursisten: nu is je steen nog ruig, maar als je tenslotte je vorm gaat schuren en polijsten, dan zie je de adering pas goed; beschouw dat maar als een cadeau voor je werk.

Is er veel fysieke kracht nodig om beelden te hakken?
Nee, steenhouwen heeft niets met fysieke kracht te maken. Het bewijs vormen de vele vrouwen die op de cursussen komen. Of je het kunt, dat zit in je of niet. Je moet contact kunnen maken met de steen.

Hoe ga je tijdens cursussen te werk?
Ik verbied de cursisten vooraf dat ze van een concept, model, plan of strategie uitgaan. De methode heet "taille-directe". Dat betekent letterlijk: "meteen snijden". Door de overmaat aan beelden waarmee je tegenwoordig wordt geconfronteerd, beschikt iedereen over veel vormentaal in haar en zijn bagage. Tegen cursisten zeg ik daarom: vergeet nou 'ns alles, hak gewoon een interessante deuk in die steen en kijk wat er gebeurt.
Wat zie je dan? Je haalt amorfe massa uit elkaar, creëert daaruit twee of drie van elkaar onderscheiden volumes en die ga je dan weer op een spannende manier met elkaar verbinden. Zo ontstaat snel iets dat lijkt op vorm. Het is een soort actie/reactie - synthese. Heidegger heeft het prachtig geformuleerd: "steenhouwen is het uitruimen en inrichten van een plaats in eenzelfde gebaar". En ik vertraag dat naar: je ruimt eerst uit, definieert gaandeweg wat er overblijft en richt dat vervolgens in.
De cursisten zijn over het algemeen doeners, die meteen aan de slag willen. Toch verzoek ik ze om voor we gaan hakken een keer blind te gaan kleien. Ik doe het licht uit en geef ze iets waarmee ze hun ogen kunnen bedekken. Het is de bedoeling dat ze leren met hun handen te voelen. Een keer heb ik ze na afloop laten raden wat ze zelf gekleid hadden. Ze wisten allemaal hun eigen vorm aan te wijzen. Die was ook zo geworden zoals hij in hun hoofd zat.

Dwing je je cursisten om abstract te werken?
Abstract werken is in zekere zin gemakkelijker. Je moet al heel erg gevorderd zijn om een torso en een portret te kunnen hakken. Je moet ook eerst geoefend hebben met klei. Meestal adviseer ik de cursisten: als het ergens op lijkt, zet het op zijn kop en begin opnieuw.

Hoe ervaar je het lesgeven?
Ik vind lesgeven leerzaam en erg leuk om te doen. Tegen de tijd dat de beelden van de cursisten vorm krijgen voel ik me net een simultaanschaker: ik denk mee met allerlei vormen en ideeën.

Is er veel belangstelling voor je cursussen?
Ik ben in 1990 met het geven van één cursus begonnen en nu zijn het er vijf. Drie daarvan met harde steen (Italiaans en Portugees marmer, Belgische en Ierse hardsteen en wat de gevorderde cursisten zelf verder zoal tegenkomen op hun reizen door Europa) en 2 met zachte steensoorten (speksteen, albast, franse kalksteen, serpentijn, springstone etc.). In verschillende groepen zit een 'harde' kern van cursisten die al jaren bij mij werken.

En voor je eigen werk als steenhouwer?
Mijn beelden zijn heel duur want groot marmer is prijzig en ik ben inmiddels vaak langer dan een jaar met een beeld bezig, maar om de zoveel jaar verkoop ik er wel een. Hakken in steen is verdwenen uit de internationale mainstream. Je komt in musea nog maar heel zelden eigentijdse steenhouwkunst tegen. Zo zijn er momenteel bijvoorbeeld ook nog maar drie professionele steenhouwers in Den Haag, terwijl de animo bij het publiek juist breed en intens is. Ik zit met mijn werk aan de traditionele kant. Mensen moeten vallen voor de vorm.
Ik ga voor schoonheid, esthetica is mijn passie!!

Mark Rietmeijer
Slijkeinde 56
2513 VD Den Haag
T: 06-49873715
The Netherlands
Email